موضوع تحقیق :(( صنایع دستی استان خراسان شمالی))

موضوع تحقیق :(( صنایع دستی استان خراسان شمالی))

برای مشاهده به ادامه مطلب بروید

مروری بررشته های صنایع دستی خراسان شمالی
گلیم بافی :

گلیم در واقع نوعی فرش بدون پرز است که با درگیری تار وپود به یکدیگر ایجاد می شود. گلیم از جمله قدیمی ترین زیر اندازهایی است که توسط بشر ابداع شده و مورد استفاده قرار گرفته است تا جایی که محققان سابقه 7 هزار ساله برای آن قائلند ، در بیشتر روستاهای استان در هنگام بافت از نقشه استفاده نمی شود و از نقوش ذهنی که دارای تنوع بیشتری هستند استفاده می گردد . گلیم ها دارای بافت یک رو و دورو می باشند و کاربری آنها در زمینه هایی مثل  روفرشی ، رومیزی ، جوال ، خورجین ، پادری ، کناره ، گلیم زیر انداز ، گلیم تزئینی مانند تابلو ، رختخواب بند ، کوله پشتی ، رومبلی ، کفش و کیف زنانه ، جوراب ، دستکش و زانو بند می باشد .

      
سفره کردی :

. رایج ترین هنر عشایر کرد ، بافت نوعی گلیم به نام سفره کردی است که بازگو کننده داستان زندگی بافنده است. این هنر مختص به خراسان بوده و از بافته های منحصر به فرد زنان کرد عشایر این خطه می باشد که در شهرستانها ی بجنورد ، مانه و سملقان ، شیروان ، فاروج و اسفراین رواج دارد. سفره کردی در ابعاد 150*100 ،120*100 و 200*100 سانتیمتر مربع به همراه نقشهای بسیار زیبا و با مضامین و مفاهیم عمیق که ریشه در باورهای این منطقه دارد ، از جنس پشم بافته می شود. نقوش بکار رفته در این دستبافته ها نیز دارای تنوع بسیاری بوده که عمدتا شامل نقوش انتزاعی گیاهی ، حیوانی و نقوش هندسی و بر اساس سه شکل مربع،مثلث و دایره  می باشد.

جاجیم و پلاس :

جاجیم دست بافته ای است ضخیم شبیه پلاس یا گلیم که راه راه و رنگین است و مانند سایر دست بافته ها به عنوان زیر انداز مورد استفاده قرار میگیرد و جنس آن عمدتا از پشم انتخاب می گردد تمام جاجیم یکبار بافته می شود و رنگ ونقش آن متنوع و نمادهایی مانند جوان بودن بافنده و امید به آینده ای روشن را در بر دارد .

 فرش و قالیچه ترکمن:

فرش ترکمن هنر دست زنان ترکمن استان خراسان شمالی است که در منطقه جرگلان و ساکنین ترکمن نشین بجنورد و همچنین در شهرستانهای مانه و سملقان رواج داشته و نقوش بسیار زیبا و خاص آن چشم را نوازش می دهد. عمدتا نقوش فرشهای ترکمن از لحاظ شکل هندسی و شکستگی خطوط ، خاص مردم کوچ نشین است که بصورت ذهنی  و در  انواع طرحهای ترکمن یموتی ، شانه ای ، آغال ، چهار قاب،غزال گز و قاشقی بافته می شود

پشتی ترکمن:
یکی دیگر از دست بافته های زیبا که توسط زنان ترکمن بافته می شود پشتی های ترکمنی است و شامل دوقسمت:
 1-پلاس  2- پرزدار می باشد .

پشتی ترکمنی بسیار شبیه قالیچه است . اندازه آن نیم متر ،  یک متر ، و یک و نیم متر می باشد و رنگهای غالب استفاده شده در آن چهار رنگ ، قزل ، طلایی ، قره و آق بوده و نقوش جای گرفته در آن را گلچه و قره نقش می خوانند .

چاروق
به استناد لغت نامه دهخدا کلمه ای ترکی است وبه نوعی کفش اطلاق می شود که از پوست تهیه شده باشد وآن را با ریسمانهای ضخیم وبلندی بپای بندند .
این پاپوش سنتی استان خراسان شمالی از زمانهای بسیار دور مورد استفاده قرار می گرفته است

چاروق با ویژگی ها وظاهر خاصش از گذشته های دور در مناطق شمال شرقی ایران از جمله بجنورد متداول بوده است این کفش به دو شیوه تهیه می شده که نوعی از آن با ظرافت کمتر ومخصوص اقشار کم در آمد جامعه بوده و از تزئینات وگلدوزی های کمتر برخودار است ونوع خاص آن از چرمی با کیفیت بالا وظرافت ودقت بیشتر که سطح آن توسط نخهای ابریشمی رنگی وگلابتون تزئین شده  وبه روش دوخت های تزئینی و حکاکی روی چرم زینت یافته است، تهیه می شود .                                                                       

نساجی سنتی:

این هنر گره خورده با زندگی مردم این سرزمین است که دیر زمانی از رونق و شکوفایی خاصی برخوردار بوده و درصد بالایی از مواد اولیه مورد نیاز تولید لباس و پوشاک را در استان تامین می کرده است.در حال حاضر نیز بخشی از این منسوجات نظیر چادر شب ، حوله و ... در شهرستانهای جاجرم و اسفراین بافته می شود. از ابعاد بزرگ تولید شده آن نیز برای پیچیدن رخت خواب و از ابعاد کوچک آن نیز برای رومیزی و پرده و ... استفاده می شود.علاوه بر چادر شب ، ابریشم بافی نیز جزو دستبافته دستگاهی استان محسوب می شود که به دلیل قیمت بالای مواد اولیه آن برای مراسم خاصی چون مراسم عروسی استفاده می شود.

چوخه:

در اکثر فرهنگ لغت ها ، چوخه را نوعی تن پوش پشمی معنی نموده اند چوخه به عنوان جلیقه، لباس کشتی(پالتوی چوخ)، پا تابه ، کت و شلوار و ... بکار می رود و به علت نوع آب و هوای سرد و شرایط اقلیمی مردان چوخه را به عنوان البسه در زمستان استفاده می کنند..معمولا جوانان و پهلوانان ایل که عموما ورزشکار و سخت کوش بوده اند سفارش پالتوی چوخ را می دادند و این لباس را به عنوان یک قانون در هنگام مبارزه کشتی به تن می کردند و از اینجا بود که نام این مبارزه به کشتی با چوخه شهرت یافت. مهمترین علت پوشیدن این لباس استحکام آن است به طوریکه که در مبارزه کشتی هیچ پارچه ای مانند چوخه دوام نمی آورد.

جوراب بافی:

جوراب بیشتر توسط اقوام چادر نشین تولید و استفاده میشود. نام دیگر جوراب محلی،جوراب کرکی است که به جوراب کردی هم معروف است. طرحهای آن بیشتر نقوش هندسی است و رنگهای به کار رفته در بافت جوراب رنگهای قرمزتند،سرمه ای و زرد می باشد. نخ به کار رفته در جورابهای سنتی نیز از پشم گوسفند تهیه می شود.

کلاه کرکی:

کلاه کرکی ، کلاهی از جنس کرک می باشد که به دلیل داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به کلاه گوشی نیز معروف است. این هنر از هنرهای دستی خاص و کهن شهرستانهای گرمه و  جاجرم است که ماده اولیه آن کرک بز بوده و به صورت کاملا خام و خود رنگ استفاده می شود. از خواص منحصر به فرد آن غیر قابل نفوذ بودن در برابر سرما،نم و رطوبت است که باعث شده تا کنون کاربرد خود را حفظ نماید.

   
                                   
نمد مالی:

نمد مالی مصنوعی است که بر اثر درگیری و تراکم پشم و کرک در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می شود.این مصنوع در منطقه راز و جرگلان بیشتر به چشم می خورد و زمینه آن خود رنگ بوده و به رنگهای کرم و قهوه ای تولید شده و در نگاره های جای گرفته در آن نیز معمولاًاز رنگ قرمز استفاده می گردد. هنگام نقش اندازی در نمد از تصاویر و موتیفهای هندسی و همچنین حرکات اسپیرال یا حلزونی استفاده می شود. کلاه،پالتو ، زیر انداز و ... محصولات تولید شده از نمد می باشند.

نگارگری ( مینیاتور ) :

مینیاتور در لغت به معنی کوچکتر نشان دادن است. هر شی هنری و ظریف و ریز با هر سبک و شیوه ای که ساخته شود میناتور نامیده می شود.در نقاشیهای مینیاتور،تصاویر شباهتی با عالم واقعی ندارند.حجم و سایه روشن نیز به کار نمی رود.رنگهای مورد استفاده در این هنر بازگو کننده احساسات رقیق انسان و هنرمند بوده و از آن بیشتر برای تجسم بخشیدن به حالات درونی و بیان احساسات، که ریشه در پاکی سرشت انسان دارد استفاده می شود.

معرق چوب:.

معرق کاری در واقع فن وتکنیکی می باشد که شامل فن برشکاری ، انتخاب چوب ورنگ کاری است ، معرق کاری چوب عبارتنداز نقوش وطرحهای مختلف که از کنارهم قرار دادن چوب در کنار یکدیگر تشکیل می شود  که شامل دونوع است معرق برجسته ومعرق تخت یا صاف.

البسه محلی:

در خراسان شمالی به دلیل وجود قومیتهای مختلف ترکمن،کرد و ترک و... وهم نشینی فرهنگهای مختلف البسه محلی با رنگهای متنوع و شاد و نقوش مختلف شکل گرفته است.

لباس کردی:
لباس کردی از بخشهای مختلفی به شرح ذیل تشکیل شده است:
1.    شلیته: دامنی است بلند از جنس مخمل که تا زانو رسیده و با رنگهای متنوع حاشیه دوزی شده است.
2.    گراس: پیراهنی بلند بوده کع پائین آن چین دار می باشد.
3.    جلیقه: از جنس مخمل بوده و داری رنگ یکنواخت با شلیته می باشد و روی آن سکه دوزی می شود.
4.    یاشار: روسری بلند از جنس حریر می باشد.
5.    سربند: دستمال یزدی است که جهت محکم نگه داشتن یاشار روی آن بسته می شود.
6-گار: گوشواره ای بلند است که به دو طرف عرقچین متصل و روی سر قرار می گیرد و روی ان یاشار و سربند
بسته می شود.
7-جوراب سفید
8- چاروق   


                                                    
لباس ترکمن:

پوشاک مورد نیاز افراد خانواده ترکمن توسط زنان قبیله و از پشم گوسفند یا ابریشم تهیه می گردد.
البسه محلی ترکمن در دو بخش زنان و مردان:
در بخش مردان:
 1- دون یا معروف به قرمز دون :   
لباس محلی مردان ترکمن بوده، جنس آن ابریشم قرمز تیره و با راه راه مشکی بوده و یارنگ شتری و نوع سوزن دوزی آن قیطان دوزی بوده که با عرض 2 سانت و به رنگ مشکی و قرمز در کناره ها و سرآستین لباس دوخته می شود
 2- اچمک:
. این نوع لباس را مردان در فصل پاییز و زمستان می پوشند.

       
در بخش لباسهای زنان ترکمن شاید بتوان گفت که اکثر این لباسها خیلی شبیه به هم می باشد ولی هرکدام از آنها دارای شکلها، طرحها، نقشها و کاربردهای خاص خود را دارد.
1- چاوک: این نوع لباس بسیار شبیه مانتوهای امروزی است
 4- سوزن دوزی با عرض 4 الی 5 سانت در حاشیه ها و سرآستین از تفاوت های اساسی آن می باشد

2- کولته: این لباس همانطوریکه از اسمش پیداست شبیه کوت بوده چرا که از چاوک کوچکتر و از کوت های امروزی کمی بزرگتر می باشد. این لباس با کمی تغییرات روی آن در دو حالت قابل استفاده می باشد. یکی بصورت آویز روی دوش در مجالس و دیگر اینکه انداختن آن روی کلاه .

جنس این نوع لباس ابریشم به رنگ قرمز بوده و عرض سوزن دوزی این نوع لباس در حاشیه ها و سرآستین و کتاره ها بیشتر از چاوک می باشد
3- چلپی: زیباترین لباس سوزن دوزی ترکمن که در نوع خود بسیار زیبا بوده و از تنوع و ظرافت خاصی برخوردار می باشد. این لباس از جنس ابریشم و تماماً سوزن دوزی بوده بطوریکه یک قسمت از آن خالی نمی باشد و با ریشه های سفیددر وسط آن بر سر کلاه یا سر می اندازند وآستینهای آن با یک نوار سوزن دوزی شده در پشت به هم متصل می باشند. این لباس را در مراسم ازدواج به عروس می پوشانند
4- یلک: تنها لباسی است  که معمولاً با زیورآلات و سکه تزئین می نمایند و بر سرمی اندازند
5- یالق: با ریشه های بسیار زیبا وحاشیه های تزئین شده ، بر روی کلاهی که در سر قراردارد پیچیده می شود .
- دارائی زیباترین لباس ترکمن که نشان از اصیل بودن آنها دارد و پوشش یک زن را بصورت کامل بیان می نماید است .جنس آن از ابریشم  درجه یک بوده و کلیه مراحل آن بصورت دستی انجام می شود و با ریشه های بزرگتر از بالق تزئین و بر سر و روی کلاه می گذارند.



رودوزی های سنتی
رودوزی سنتی هنر آراستن پارچه های ساده با بهره گیری از نخهای الوان و با کمک سوزن و قلاب است.
رودوزی های سنتی یکی از گسترده ترین شاخه های هنرهای سنتی است و در خراسان شمالی نیز با توجه به تنوع قومیتها از جمله کرمانج و ترکمن این هنر از جایگاه مناسبی برخوردار است، به طوریکه زنان ترکمن بر حاشیه پیراهن، شلوار، سرآستین، کلاه و کمربند لباسهای محلی سوزندوزیهایی را با نخهای گلابتون و ابریشم و در نقشهای مختلف انجام می دهند.زنان هنرمند کرد نیز سوزندوزیهای ظریفی را بر سر آستین،پائین لباس و دور یقه انجام می دهند. از انواع دوخت های این استان گلدوزی روی پوستین ، روی چاروق ملیله دوزی و منگوله بافی ، یراق دوزی و ابریشم دوزی،زنجیره دوزی ، و از جمله دوختهای کردی این منطقه ، سنبله دوزی ،زری دوزی و نوار دوزی را می توان نام برد.



زیور آلات سنتی:
زیور آلات مکمل لباسهای سنتی و بومی بوده و معرف آداب،رسوم،عادات و سنن و فرهنگ مردم این استان می باشد.آنچنان که در مراسم عروسی و جشن و شادمانی اسب عروس نیز با زیور آلات خاص تزئین می شده است.هنرمندان ترکمن خراسان شمالی با استفاده از طلا ، نقره، قلع، فیروزه، یشم، عقیق، مهره ها و نگینهای شیشه ای رنگی . با ابزاری چون سندان، چکش، سمباده، سوهان،انبردست ، سیم چین و مته و ... و با ذوق و مهارت خاصی ، ضمن حفظ ویژگیها و اصالتهای منطقه به خلق این آثار هنر مشغولند.


                                       
ساخت سازهای سنتی :
از آنجا که موسیقی به عنوان یکی از ارکان مراسم، جشنها و آئینهای مختلف در فرهنگ بومی ، مذهبی و ملی این سرزمین و این استان جایگاه ویژه ای داشته، ساخت سازهای سنتی همواره از مراتب خاصی برخوردار بوده و حضور هنر مندان کمال گرا و مبتکر در ساخت سازهای ایرانی به خوبی مشهود است.از سازهای بومی و رایج در این استان می توان به سازهای دو تار ، سه تار،دهل و سرنا،دایره، کمانچه و قشمه اشاره نمود.
لازم به توضیح است که سازهای دو تار(با یازده تا چهارده پرده)، سه تار و کمانچه جزو سازهای زهی و قشمه و سرنا نیز جزو سازهای بادی محسوب می شوند. ساز قشمه جزو سازهای اصیل این استان بوده که دارای هفت بند در بالا و یک بند در زیر می باشند و بدنه نی آن از جنس چوب ساخته می شود.
جنس این سازها غالبا از چوب های گردو، سنجد، توت و افرا بوده و در ساخت ملزومات آنها نیز از موادی چون استخوان و شاخ قوچ استفاده می گردد.

  رنگرزی سنتی:
بواسطه وجود شرایط اقلیمی مساعد و وجود بافت گیاهی متنوع در منطقه و همچنین رونق دامداری در آن این هنر- صنعت در این استان از پیشینه بسیاری برخوردار است.
در بخش رنگینه های گیاهی ، گیاهانی چون روناس،گل بابونه،برگ انگور،برگ درخت توت، پوست انار، زعفران ، پوست پیاز و ... کاربرد داشته و در بخش رنگینه های حیوانی نیز ، قرمز دانه بهترین ماده رنگزای می باشد .



    
                                         
منبت چوب:
منبت کاری به مفهوم رویاندن می باشد و علت استفاده از این نام طرحهای گیاهی بوده که بر روی چوب کنده کاری می شده است. در استان خراسان شمالی، با توجه به شرایط مساعد اقلیمی و تنوع بافت گیاهی و امکان تهیه انواع چوب در این استان بخصوص در دهکده روئین در شهرستان اسفراین وجود داشته و کارگاههای منبت کاری در منطقه اسفراین مشغول فعالیت می باشند .
   
    




تذهیب و تشعیر:
تذهیب به معنای زراندود کردن و طلا کاری با نقوش الهام گرفته از طبیعت،ولی کاملا تجریدی،منظم و هندسی است که با خطوط مشکی و آب طلا تزئین شده و با رنگهایی چون شنگرف،لاجورد،سفید آب زنگار و زعفران تکمیل می گردد.تشعیر نیز از شعر به معنای "مو" گرفته شده است. در این هنر قلم گیری با نازکی و ظرافت یک مو انجام می شود و با نقوش گیاهی و جانوری همراه است و معمولا درحاشه نسخه های خطی  ، کتابها و تابلوهای نگارگری استفاده می شود.